بررسی جنبه های اکوفیزیولوژیکی رقابت و تسهیل بین گیاه نیمه بوته ای درمنه خراسانی, artemisia khorasanica podl و گیاه علفی بروموس کوپه داغی .bromus kopetdaghensis drobov

آشنایی با روابط متقابل بین گیاهان (رقابت یا تسهیل) برای شناخت تاثیر نسبی آنها بر فرآیندهای عملکردی اکوسیستم مفید است و این آگاهی ها در جهت اهداف مدیریت پوشش گیاهی مراتع قابل استفاده می باشد. در این تحقیق تعادل بین اثر رقابت و تسهیل بین گیاه بوته ای درمنه خراسانی و گیاه علفی چندساله بروموس کوپه داغی بررسی شد. نمونه برداری از گیاهان در حالتی که هرکدام به تنهایی در منطقه می روئیدند و هم چنین در وضعیتی که بروموس در زیراشکوب بوته درمنه رشد کرده بود، انجام شد. اولین نمونه برداری در مرحله رشد رویشی بروموس (خرداد ماه) که مقارن با اوایل رشد رویشی درمنه است و سپس در مرحله بذردهی بروموس (مقارن با اواخر رشد رویشی درمنه در تیر ماه) و در نهایت در مرحله گل دهی درمنه (شهریور ماه) از مراتع بهارکیش واقع در قوچان انجام شد. درصد وزنی رطوبت نسبی خاک در سه عمق 5، 20 و 35 سانتی متر، اندازه گیری و با هم مقایسه شدند. از طرف دیگر، پارامترهای فیزیولوژیکی مانند میزان تبخیر و تعرق، هدایت روزنه ای، تثبیت دی اکسید کربن،کارآیی مصرف آب، مقدار رنگیزه های فتوسنتزی (کلروفیلa، کلروفیلb، کلروفیل کل و کاروتنوئیدها) جهت بررسی تاثیر مجاورت دو گیاه بر میزان فتوسنتز و هم چنین مقدار پرولین، مالون دی آلدئید، آب اکسیژنه و فعالیت آنزیم پراکسیداز به عنوان معیاری از شدت تنش در برگ درمنه و بروموس (تنها و یا مجاور هم)، مورد سنجش قرار گرفتند. علاوه بر آن، میزان عناصر معدنی( سدیم، پتاسیم، کلسیم و فسفر) موجود در اندام هوایی دو گیاه نیز با هم مقایسه شدند. نتایج حاصل از اندازه گیری رطوبت خاک نشان داد که در مرحله رشد رویشی (خرداد ماه)، گیاه درمنه شرایط رطوبتی مساعدی را برای استقرار و بقاء پایه های بروموس واقع در زیراشکوب خود نسبت به بروموس های واقع در فضای باز فراهم کرد ولی کاهش رطوبت در مرحله رشد زایشی(تیر ماه) موجب رقابت بین دو گیاه جهت کسب رطوبت خاک شد. نتایج حاصل از بررسی پارامترهای فیزیولوژیکی نیز داده های مربوط به رطوبت خاک را تایید کرد. در خرداد ماه کاهش معنی داری در میزان کلروفیلa، کلروفیل کل و پروتئین و افزایش قابل ملاحظه ای در مقدار پرولین، مالون دی آلدئید و آب اکسیژنه در پایه های بروموس واقع در فضای باز نسبت به بروموس های همراه درمنه مشاهده شد که نشانه کمتر بودن شدت تنش (تنش آب و اکسیداتیو) وارد بر بروموس های زیراشکوب درمنه نسبت به بروموس های تنها می باشد. در حالی که بررسی پارامترهای مذکور در تیر ماه نشان داد که پایه های بروموس واقع در زیراشکوب درمنه تحت تاثیر رقابت ناشی از کمبود آب، تنش بیشتری را تحمل می کنند. هم چنین، تنش آبی در تیر ماه منجر به کاهش جذب فسفر توسط بروموس های واقع در زیراشکوب درمنه شد. از طرف دیگر نتایج نشان دادند که حضور گیاه بروموس در زیراشکوب درمنه، از ابتدای مرحله رشد و نمو تا انتها (خرداد تا شهریور ماه) تاثیر منفی بر پارامترهای فیزیولوژیکی این گیاه دارد. در مجموع به نظر می رسد که رشد گیاه بروموس در یک ارتباط تعادلی با گیاه درمنه بین دو فرآیند رقابت و تسهیل قرار دارد، که این تعادل ممکن است متناسب با شرایط محیطی و مراحل رشد و سازش های فیزیولوژیکی گیاه، به سمت رقابت یا تسهیل تغییر جهت دهد. اثر تسهیل درمنه بر استقرار بروموس در ابتدای رشد به صورت تعدیل دمایی و رطوبتی در میکروکلیما شروع می شود ولی در انتهای دوره رشد و نمو، روابط بین دو گیاه به سمت رقابت برای رطوبت خاک تغییر می کند.